19. yüzyılda Tanzimat dönemi boyunca Osmanlı hükümeti taşrada pek çok müfettiş görevlendirmiştir. Müfettişlerin görevlendirilmesinin arka planında farklı sebepler vardır: Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nun ilanının hemen akabinde, 1840 yılında, Ahmed Arif Hikmet Bey özellikle toprak rejimi hakkında bilgi toplamak ve halka Tanzimat sürecini anlatmak için Rumeli müfettişi olarak atanmıştır. Arif Hikmet Bey ayrıca halkın şikayetlerini de dinlemiştir. Bu teftişin amacı yerel düzlemde bilgi toplayarak tarımsal üretimi yeniden düzenlemektir. 1858 Kanunname-i Arazisi’nin yürürlüğe girmesinden sonra da teftişler benzer kaygılarla, bazen de dış müdahalenin önlenmesiyle amacıyla, devam etmiştir. Bu teftişlerden biri de 1860 yılında Sadrazam Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa’nın Rumeli’de gerçekleştirdiği teftiştir. Bu araştırma sürecinde tutulan ve defter haline getirilmiş raporlar, 19. yüzyılın ikinci yarısında Bulgaristan ve Sırbistan’da toprak hukuku sorunları açısından önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Ayrıca bu belgeler Osmanlı toplumunda yönetici sınıfıyla halk arasında ortaya çıkan cezai problemler hakkında önemli veri sunmaktadır. Bu makale Emin Paşa’nın teftişinde Niş ve Leskofça çiftliklerinde ortaya çıkan mülkiyet hukuku ve ceza hukukuna dair şikayetlerin ve çözüm sürecinin hukukî analizine dayanmaktadır.
In the Tanzimat period of the 19th-century, Ottoman government nominated various inspectors in provinces. These assignments have different purposes: In 1840, immediately after the declaration of Gülhane Hatt-ı Hümayunu, Ahmed Arif Hikmet Bey became the inspector of Rumeli in order to make a quest on the status of land and to explain the process of Tanzimat. He also listened the problems of locals. The purpose of this inspection was to contribute to the re-organization process of production by gathering local information. After the promulgation of 1858 Land Code, these quests continued with similar concerns and sometimes in order to eliminate foreign intervention. One of these inspections was made by Sadrazam Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa at Rumeli during 1860. The reports that were kept and recorded in this process constitute an important source in terms of land law problems in Bulgaria and Serbia in the second half of the 19th century. Moreover, this documentation gives valuable data about the criminal problems between elite and non-elite members of Ottoman society. This paper is focused on the legal analyse of the criminal cases and property cases recorded about the çiftliks of Niş and Leskofça in Emin Paşa’s survey.
